ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΡΧΟΝΤΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΥ, 12ος – 18ος αι. / ST. GEORGIOS OF LORD GRAMMATIKOS, 12th – 18th c.

Ο Άγιος Γεώργιος του άρχοντος Γραμματικού αποτελεί μεσοβυζαντινό κτίσμα, το οποίο μετά από αλλεπάλληλες κατασκευαστικές φάσεις έλαβε τη μορφή της τρίκλιτης βασιλικής με νάρθηκα. Στο ναό διατηρούνται τοιχογραφίες του 14ου, του 16ου (1518), του 17ου (1603, 1629) και του 18ου (1718). Στην αρχική του χάραξη το κτίσμα ήταν επίσης τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα και από αυτήν τη φάση διατηρήθηκαν ο δυτικός τοίχος του κυρίως ναού και τμήματα των διαχωριστικών τοίχων μεταξύ ιερού, πρόθεσης και διακονικού. Στον 14ο αι., πιθανόν, απομονώνεται το διακονικό από το ιερό. Στις αρχές του 16ου αι., σχηματίζονται τοξωτά ανοίγματα, διαχωριστικά των κλιτών, τα οποία στηρίζονται σε έναν ξύλινο κίονα, διατηρώντας έτσι το σχήμα της τρίκλιτης βασιλικής με νάρθηκα. Στα 1603 ορθώνεται τοίχος μεταξύ του νοτίου κλίτους και νάρθηκα. Στα 1629 το παλαιό διακονικό καταργείται και το μνημείο παίρνει τη μορφή που περίπου έχει σήμερα. Στα 1718 ξανακτίζεται ο βόρειος τοίχος, ενώ την ανακατασκευή  της  παλιάς κόγχης του ιερού και του νότιου εξωτερικού τοίχου του ναού δε μπορούμε να την προσδιορίσουμε χρονικά. Ο ζωγραφικός διάκοσμος του ναού είναι πλούσιος και ακολουθούσε κάθε φορά τις επεμβάσεις που πραγματοποιούνταν στο μνημείο. Στο ναό διατηρούνται πέντε γραπτές επιγραφές, από τις οποίες οι τρεις είναι κτητορικές και οι δύο αφιερωματικές, γνωρίζοντάς μας τα ονόματα αρχόντων, ιερέων  και απλών αφιερωτών, ανδρών και γυναικών, που συνέβαλλαν στο παλίμψηστο της ιστορίας του.

St. Georgios of Lord Grammatikos is a church of the middle byzantine period which, following successive stages of construction, took the form of a three-aisled basilica with a narthex. The church features mural paintings of the 14th, 16th (1518), 17th (1603, 1629) and 18th (1718) centuries. In its initial design, the church was a three-aisled basilica with a narthex; of this stage, the western wall of the main church and parts of the walls separating the sanctuary, the prothesis and the diaconicon survive. The diaconicon was most likely isolated from the sanctuary in the 14th c. In the early 16th c., arched openings were created to separate the aisles, supported by a wooden column, thus preserving the shape of a three-aisled basilica with a narthex. In 1603, a wall was erected between the southern aisle and the narthex. In 1629, the old diaconicon was dismantled and the monument more or less took the form it maintains to this day. In 1718, the northern wall was reconstructed, while the reconstruction of the old apse of the holy bema and the southern external wall of the church cannot be precisely dated. The church boasts a rich decoration of paintings that followed each intervention taking place in the monument. There are five written inscriptions in the church, three of which are donor’s inscriptions and two dedicatory, informing us of the names of lords, priests and simple dedicators, both men and women, who contributed to the palimpsest of its history.