Επίσκεψη

Ναοί της χριστιανικής συνοικίας της Μακαριώτισσας

Οι ναοί της χριστιανικής συνοικίας της Μακαριώτισσας, μίας σημαντικής ελληνικής συνοικίας της Βέροιας την εποχή της Τουρκοκρατίας, αποτελούν ένα σύνολο μνημείων που αναπτύσσονται σε ενιαίο χώρο και ταυτίζονται με την ιστορία της μεταβυζαντινής πόλης. Διασώζουν πολύτιμες μαρτυρίες για την αρχιτεκτονική και τη ζωγραφική της παλαιολόγειας αναγέννησης από το χώρο της Μακεδονίας, ενώ παράλληλα αποτελούν τεκμήρια ιστορικής συνέχειας και εξέλιξης καθώς έχουν υποστεί διάφορες επεμβάσεις κατά τη διάρκεια των μεταβυζαντινών χρόνων.

• Αγία Παρασκευή ενορίας της Μακαριώτισσσας

Μονόχωρος αρχικά ναός του τέλους του 14^ου αιώνα, που δέχθηκε ποικίλες προσθήκες και επισκευές τον 15^ο, τα τέλη 16^ου – αρχές 17^ου, τον 18^ο και πιθανώς τον 19^ο αιώνα, έχει στη σημερινή του μορφή την κάτοψη δίκλιτου ναού με νάρθηκα. Ξεχωρίζει η μαρτυρημένη επιγραφή του έτους 1683, που χρονολογεί την τέταρτη κατά σειρά τοιχογράφηση του ναού, επί αρχιερατείας Ιωακείμ.

• Άγιος Γεώργιος ο Μικρός

Έχει τη μορφή τρίκλιτου ξυλόστεγου ναού με δίρριχτη στέγη εξαιτίας μίας ριζικής ανακαίνισης στο πρώτο μισό του 17^ου αι., ενώ η αρχική του φάση, πιθανόν στον τύπο του μονόχωρου με κάποιου είδους πλευρικές στοές, χρονολογείται στα τέλη του 14^ου – αρχές 15^ου αι. και διατηρεί τοιχογραφικό διάκοσμο της εποχής, καθώς και χάραγμα που αναφέρει το 1433 ως έτος της οριστικής άλωσης της Βέροιας από τους Τούρκους.

• Άγιος Στέφανος

Έχει τη μορφή τρίκλιτης βασιλικής με ξύλινα στηρίγματα, ενώ στο δυτικό τμήμα του ορθώνονται δύο ζεύγη πεσσών και κιόνων με δίζωνα κιονόκρανα που υποδεικνύουν την ύπαρξη προγενέστερης παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Το μνημείο, σύμφωνα με τα ελάχιστα λείψανα τοιχογραφικού διακόσμου στον ανατολικό του τοίχο, δέχθηκε ριζική ανακατασκευή στο 16^ο αιώνα.

• Άγιος Νικόλαος

Υπήρξε πιθανόν καθολικό γυναικείας μονής, η ανέγερση και διακόσμηση της οποίας οφείλονται στη φροντίδα της μοναχής Ρεβέκκας στα 1571-1573. Ο ναός είναι μονόχωρος και ξυλόστεγος με νάρθηκα. Δέχεται ριζικές ανακατασκευές το 18^ο αι. και μία δεύτερη εκτεταμένη επέμβαση σε νεότερους χρόνους, με αποτέλεσμα από τον αρχικό ναό να σώζεται μόνον ο δυτικός τοίχος.

• Παναγία Παλαιοφορίτισσα ή Παντάνασσα

Η Παναγία Παλαιοφορίτισσα ή Παντάνασσα, αρχικό κτίσμα του 15ου αιώνα που δέχθηκε αλλεπάλληλες επισκευές, και προσθήκες στο 16^ο και 18^ο αιώνα, έχει τη μορφή τρίκλιτης βασιλικής. Οι παλαιότερες τοιχογραφίες διατηρούνται στο βόρειο αρχικό τοίχο και χρονολογούνται στο τελευταίο τέταρτο του 15ου αιώνα, ενώ τα μεταγενέστερα στρώματα χρονολογούνται στο 16^ο και στις αρχές του 18^ου αιώνα.

• Παναγία Βαγγελίστρα

Η Παναγία Βαγγελίστρα, μονόχωρος ναός με επάλληλες επεμβάσεις, διατηρεί μόνο το νότιο αρχικό πιθανόν τοίχο, ο οποίος διασώζει δύο στρώματα τοιχογραφιών των αρχών του 17^ου αι. και του 1672, ενώ παράλληλα διατηρεί τμήμα τοιχοποιίας με παλαιολόγειο τρόπο δόμησης.

• Άγιοι Θεόδωροι

Οι Άγιοι Θεόδωροι, δίκλιτος ναός με δίρριχτη στέγη, διασώζουν υπαινικτικά στοιχεία της αρχικής τους φάσης, που δύναται ν’ αποδοθεί, σύμφωνα και με το σωζόμενο τοιχογραφικό διάκοσμο στον 15^ο αι., ενώ οι επόμενες χρονικά διακοσμήσεις του 17^ου και 18^ου αι. αποτελούν χρονολογικές ενδείξεις των επάλληλων επεμβάσεων.

• Ναός των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττας

Ο ναός των αγίων Κηρύκου και Ιουλίττας στη σωζόμενη μορφή του είναι μονόχωρος, με τρεις προεξέχουσες κόγχες στα ανατολικά και τρίπλευρο περίστωο. Σύμφωνα με την πλίνθινη κτητορική επιγραφή του επισκόπου Μακαρίου στην κόγχη του ιερού και των σχετιζόμενων με αυτήν στοιχείων, το κτίσμα, ίδρυμα πιθανόν των μέσων του 14^ου αι., υπήρξε καθολικό μονής. Αποτέλεσε το μοναδικό σταυροειδή εγγεγραμμένο με τρούλο ναό της Βέροιας και δέχθηκε διάφορες ανακατασκευές, κυρίως στον 16^ο αι. Ο ναός διατηρεί τμήματα της αρχικής του διακόσμησης στην πρόθεση, σώζει επίσης στρώμα του 15ου αι. στις εξωτερικές επιφάνειες του δυτικού και νότιου τοίχου του, ενώ στο σύνολό του κοσμείται με τοιχογραφίες του 1589, που έγιναν με τη συνδρομή του άρχοντα κυρ Κωστή. Ο ναός σώζει επίσης το αρχικό μαρμάρινο τέμπλο με μεταγενέστερο ξύλινο αποστολικό.

     

 

• Ναός της Αναστάσεως του Χριστού

Ο ναός της Αναστάσεως του Χριστού είναι μονόχωρος, ξυλόστεγος, με ημιεξαγωνική κόγχη ιερού και τρεις θύρες, από μία σε κάθε πλευρά. Κλειστό περίστωο προστέθηκε στις αρχές του 18^ου αι. κατά μήκος των πλευρών του ναού, το οποίο στη δεκαετία του 1950 κατεδαφίστηκε και αντικαταστάθηκε από άλλο τοξωτό στη δυτική και βόρεια πλευρά του. Σύμφωνα με κτητορική επιγραφή ο ναός άρχιζε να κτίζεται με τη χορηγία του Ξένου Ψαλιδά και αφιερώθηκε στο όνομα της Αναστάσεως του Χριστού. Με χρυσόβουλλο του αυτοκράτορα Ανδρονίκου Β΄ Παλαιολόγου ο ναός εγκαινιάζεται ως καθολικό μονής με ηγούμενο τον Ιγνάτιο Καλόθετο, από το βεροιώτη στην καταγωγή και πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νίφωνα στα 1314/15. Η διακόσμηση του ναού από τον «όλης Θετταλίας άριστον ζωγράφον» Γεώργιο Καλλιέργη έγινε πιθανόν έπειτα από πρόσκληση του Καλόθετου. Οι τοιχογραφίες, έργο εξαιρετικής ποιότητας, οφείλονται στην άριστη ψυχογραφική ικανότητα του Καλλιέργη, η οποία εκφράζεται με ποικιλία χρωμάτων και σχεδιαστική ακρίβεια. Οι ολιγοπρόσωπες συνθέσεις υπακούουν σε μία αρχαιοελληνική αίσθηση του μέτρου ενώ οι μορφές αναδεικνύονται σε κύριους πρωταγωνιστές των γεγονότων μπροστά από μνημειακά και περίτεχνα οικοδομήματα ή βραχώδη τοπία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η απεικόνιση τοπικών αρχόντων της Βέροιας, με χαρακτηριστικά για την εποχή ενδύματα. Ο ζωγραφικός διάκοσμος του ναού ολοκληρώνεται επί αρχιερατείας του μητροπολίτη Βεροίας Ιωακείμ (1727) με τις συνθέσεις της Σταύρωσης, της Έγερσης του Λαζάρου, καθώς και μορφών αγίων στο χώρο του περιστώου.

  

 

 Ναοί της χριστιανικής συνοικίας της Κυριώτισσας

Οι ναοί της χριστιανικής συνοικίας της Κυριώτισσας, ενός σημαντικού ιστορικού πυρήνα του ελληνικού στοιχείου των χρόνων της Τουρκοκρατίας για την πόλη της Βέροιας, αποτελούν ένα σύνολο μνημείων που αναπτύσσονται σε ενιαίο χώρο και ταυτίζονται με την ιστορία της μεταβυζαντινής πόλης. Διασώζουν πολύτιμες μαρτυρίες για την αρχιτεκτονική και τη ζωγραφική της παλαιολόγειας αναγέννησης από το χώρο της Μακεδονίας, ενώ παράλληλα αποτελούν τεκμήρια ιστορικής συνέχειας και εξέλιξης καθώς έχουν υποστεί διάφορες επεμβάσεις κατά τη διάρκεια των μεταβυζαντινών χρόνων. Ναοί κτισμένοι ως επί το πλείστον στον τύπο της ξυλόστεγης βασιλικής, δέχονται διαδοχικές επεμβάσεις από τους υστεροβυζαντινούς μέχρι και τους νεότερους χρόνους.

• Ναός του Αγίου Δημητρίου

Ο ναός του αγίου Δημητρίου είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με γυναικωνίτη, και διατηρεί στο εσωτερικό του τοιχογραφίες του 16^ου αιώνα.

• Μητροπολιτικός Ναός των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου

Ο μητροπολιτικός ναός των αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου αποτελεί στη σημερινή του μορφή τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με διαδοχικές επεμβάσεις και ανακαινίσεις μέχρι τις μέρες μας. Οι πρώτες μαρτυρίες για το ναό ανάγονται στο 17ο αι. και αφορούν εργασίες επισκευής χωρίς την έγκριση των τουρκικών αρχών. Στα 1686 επισκευάζεται ο δυτικός τοίχος του, ενώ στον επόμενο αιώνα το 1728, επί μητροπολίτη Ιωακείμ, φιλοτεχνούνται ο επισκοπικός θρόνος, ο άμβωνας και το ξυλόγλυπτο, επιχρυσωμένο τέμπλο.

• Παναγία Φανερωμένη

Η Παναγία Φανερωμένη, τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με νεωτερικές επεμβάσεις, φυλάσσει στο διακονικό της την παλαιολόγεια εικόνα προσκύνημα της παναγίας Φανερωμένης του τελευταίου τετάρτου του 13^ου αι., ενώ στο νότιο τοίχο του νότιου κλίτους της αποκαλύφθηκαν ύστερα από σωστικές εργασίες τοιχογραφίες του 16ου-17ου αι.

• Ναός του Αγίου Βλασίου

Ο ναός του αγίου Βλασίου, αρχικά μονόχωρος ξυλόστεγος ναός, χρονολογείται στις αρχές του 14ου αι. Στη συνέχεια δέχθηκε διαδοχικές μετασκευές και προσθήκες, καθώς στο β΄ μισό του 14ου αι. προστίθεται στοά στη νότια πλευρά του, ενώ στο 16ο αι. ο ωφέλιμος χώρος του διευρύνεται σημαντικά με την καθαίρεση του δυτικού και μέρους του βόρειου τοίχου του και την προσθήκη περιστώου και στις τρεις πλευρές του. Η τελευταία επέμβαση στο κτίσμα χρονολογείται στις αρχές του 18ου αι., όταν ανακατασκευάζεται ο βόρειος τοίχος του περιστώου. Το αρχικό στρώμα τοιχογράφησης του ναού παρουσιάζει εικονογραφικές ομοιότητες και παράλληλες αισθητικές επιλογές με τη ζωγραφική στο ναό της Αναστάσεως του Χριστού, και έχει συνδεθεί στο παρελθόν με την καλλιτεχνική παραγωγή του Καλλιέργη, ενώ σύμφωνα με πρόσφατες απόψεις θεωρείται έργο τοπικού εργαστηρίου που εμπνέεται από την τέχνη του Καλλιέργη στο ναό του Χριστού και χρονολογείται στη δεκαετία 1320-1330.

• Υπαπαντή ή Παναγούδα

Ο ναός της Υπαπαντής ή Παναγούδας είναι κτισμένη στα ερείπια τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής με νάρθηκα. Η ύπαρξή της μαρτυρείται σε σημείωμα του 1328 σε κώδικα της Εθνικής Βιβλιοθήκης, στο οποίο αναφέρεται ως καθολικό μονής. Ο ναός στη σημερινή του μορφή είναι δίκλιτος με νάρθηκα, και στο εσωτερικό του διασώζει τοιχογραφίες 15ου και 18ου αι. (1706).

• Ναός του Αγίου Σάββα Κυριωτίσσης

Ο ναός του αγίου Σάββα Κυριωτίσσης αποτελεί στη σημερινή του μορφή τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα και δίρριχτη στέγη ύστερα από τις νεωτερικές επεμβάσεις του 19ου αι. Από τον υστεροβυζαντινό ναό του 14ου αι. διατηρούνται ο ανατολικός τοίχος και οι διαχωριστικοί τοίχοι του ιερού, όπου διασώζονται τοιχογραφίες του β΄ μισού του 14ου αι.

• Μονόχωρος ναός του Αγίου Ανδρέα

Ο μονόχωρος ναός του αγίου Ανδρέα διασώζει στους αρχικούς του τοίχους τοιχογραφίες του 15^ου αι., ενώ με τις εργασίες ανακαίνισης στα 1720 συνδέεται η αγιογράφηση του βόρειου και νότιου τοίχου στο εσωτερικό του ναού.

• Παναγία Γοργοεπήκοος

Η Παναγία Γοργοεπήκοος αποτελεί στη σημερινή της μορφή, μετά τις επισκευές του 19ου αι., τρίκλιτη βασιλική με δίρριχτη στέγη, στην οποία ενσωματώνεται ο αρχικός βυζαντινός ναός καταλαμβάνοντας το χώρο του διακονικού.

• Άγιοι Ανάργυροι οι Μικροί

Οι άγιοι Ανάργυροι οι Μικροί, μορφής τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με νάρθηκα, διασώζουν στο εσωτερικό τους τοιχογραφίες του 1706.

Οθωμανικά μνημεία της Βέροιας

• Δίδυμος οθωμανικός λουτρώνας

Ο δίδυμος οθωμανικός λουτρώνας, γνωστός στην περίοδο της Τουρκοκρατίας ως «Τουζτσί χαμάμ» (Tuzci hamam=Λουτρό του Αλατά) ή εκ παραφθοράς «Τσις χαμάμ», είναι ένα από τα τρία ακέραια σωζόμενα οθωμανικά μνημεία που ιδρύθηκαν στην πόλη μετά την κατάληψή της το 1433 και η ανέγερσή του με βάση τα αρχιτεκτονικά του κυρίως στοιχεία, μπορεί με βεβαιότητα να τοποθετηθεί μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Το συγκρότημα του λουτρού περιλαμβάνει δύο τμήματα, το ανδρικό και το γυναικείο, τα οποία δεν επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Καθένα από τα δύο τμήματα παρουσιάζει τριμερή διάταξη, ώστε οι λουόμενοι, άνδρες και γυναίκες, να περνούν από όλα τα στάδια – δωμάτια, προκειμένου να φτάσουν βαθμιαία στον επιθυμητό βαθμό φυσικής και πνευματικής κάθαρσης. Ιδιαίτερα σημαντική πηγή για την ιστορία του μνημείου είναι το «Οδοιπορικό» του Εβλιγιά Τσελεμπί, ο οποίος επισκεπτόμενος τη Βέροια το έτος 1667, αναφέρει το «διπλό λουτρό του Σινάν του Αλατά» ως ένα από τα πέντε διπλά λουτρά που υπήρχαν στην πόλη. Η λειτουργία του λουτρού σταμάτησε τη δεκαετία του 1930, ενώ από τα μέσα περίπου του 20ού αιώνα, μέχρι το 1968 λειτουργούσε ως ξυλουργείο.

• Ορτά Τζαμί

Το Ορτά Τζαμί αποτελεί ένα από τα πρωιμότερα οθωμανικά τεμένη του ελλαδικού χώρου και το παλαιότερο σωζόμενο της Βέροιας (τέλη 15ου αι.: 1490/1491). Η παλαιότερη αναφορά στο μνημείο γίνεται από τον Τούρκο περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή το 1667, όπου σημειώνεται μεταξύ άλλων ο περίφημος μολυβένιος τρούλος του, ο οποίος διαπιστώνεται σε παλαιά φωτογραφία του 1902. Αρχιτεκτονικά πρόκειται για ένα τετραγωνικής κάτοψης τέμενος που στεγάζεται με θόλο στηριζόμενο σε οκτάγωνο μέσω ισάριθμων σφαιρικών τριγώνων με τραπεζοειδή άνοψη, στοά στην είσοδο και μιναρέ στη δυτική γωνία. Συμμετρικά τοποθετούνται τα ανοίγματα και οι εσοχές στις πλευρές του τετραγώνου: Τα ανοίγματα ανά δύο εκατέρωθεν κεντρικής ορθογώνιας εσοχής, η οποία στο νοτιοανατολικό τμήμα γίνεται ημικυκλική (θέση μιχράμπ με σταλακτίτες). Στο οκτάγωνο τα ανοίγματα εναλλάσσονται από τοξωτά σε κυκλικά που ανοίγονται προς την κατεύθυνση των τεσσάρων γωνιών της τετραγωνικής κάτοψης. Ο εσωτερικός τοιχογραφικός διάκοσμος περιλαμβάνει αποσπάσματα από το Κοράνι. Ο μιναρές διακοσμείται με σταλακτίτες στο ανώτερο τμήμα του και κεραμικά πλακίδια που δημιουργούν συνεχείς επάλληλους ρόμβους με αβακωτό μοτίβο στο πλαίσιο.

Η συνέχεια της οδού Κεντρικής μας οδηγεί προς το κτίριο των Δικαστηρίων, το παλιό Διοικητήριο των χρόνων της Τουρκοκρατίας, διώροφο κτίριο, ορθογωνικής κάτοψης με κεραμοσκεπή, ενώ απέναντι του στην οδό Μάρκου Μπότσαρη και εκτός των ορίων της οχύρωσης αντικρίζουμε το τριώροφο κτίριο του οθωμανικού σχολείου της πόλης, το οποίο λειτουργεί και σήμερα ως δημοτικό σχολείο. Συνεχίζοντας στο ίδιο δρόμο φθάνουμε το Τζαμί του Μενδρεσέ, το οποίο σύμφωνα και με την ονομασία του αποτελούσε τμήμα ενός μεγαλύτερου Ιεροδιδασκαλείου. Από το Μενδρεσέ τζαμί μπορούμε να μεταβούμε στον υποκείμενο της οδού Μάρκου Μπότσαρη δρόμο και να καταλήξουμε πάλι στο βυζαντινό μουσείο της πόλης.

Παλαιά Μητρόπολη της Βέροιας

Η Παλαιά Μητρόπολη της Βέροιας συγκαταλέγεται στους μεγάλους επισκοπικούς ναούς, που οικοδομήθηκαν στη Μακεδονία κατά τη μέση βυζαντινή περίοδο. Ο ναός ήταν πιθανότατα αφιερωμένος στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο, αν και μία τοπική παράδοση τον αποδίδει στους Δώδεκα Αποστόλους. Οι ιστορικές μαρτυρίες για το μνημείο είναι λιγοστές, ωστόσο η επιγραφή που σώζεται στο μαρμάρινο ανώφλι της δυτικής εισόδου του νάρθηκα και αναφέρει ως κτήτορα του ναού τον επίσκοπο Νικήτα, γνωστό από αγιορείτικο έγγραφο του έτους 1078, συμβάλλει σε μία πρώτη χρονολόγηση της κατασκευής του στα τέλη του 11ου αιώνα, πιθανόν στη θέση αρχαιότερου ναού. Ο ναός ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με υποτυπώδες εγκάρσιο κλίτος και νάρθηκα. Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο σωζόμενος ζωγραφικός διάκοσμος του μνημείου, ο οποίος πραγματοποιήθηκε σε διάφορες περιόδους. Με εξαίρεση την παράσταση του Χριστού Χαλκίτη στη δυτική πρόσοψη του βόρειου πεσσού του ιερού, που μπορεί να αποδοθεί στην υστεροκομνήνεια περίοδο, το μεγαλύτερο μέρος του διακόσμου χρονολογείται στο 13ο αιώνα και, ειδικότερα, στις περιόδους 1215/6-1224/5 και 1270-1290. Οι τοιχογραφίες, που κοσμούν τον ανατολικό τομέα του βόρειου κλίτους, ανάγονται στο 1320. Ο ναός μετά την οριστική κατάληψη της πόλης από του Οθωμανούς στη δεκαετία του 1430, μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος και έμεινε γνωστό με την ονομασία Χουνκιάρ (του νικητή σουλτάνου). Στη φάση αυτή, το μνημείο απέκτησε μιναρέ και επιχρίσθηκε εσωτερικά και εξωτερικά. Σήμερα σώζεται μόνο το κεντρικό και βόρειο κλίτος, ο νάρθηκας, ο μιναρές και νεότερα προσκτίσματα που προσκολλήθηκαν κατά μήκος της βόρειας πλευράς του.

• Χριστός Παντοκράτωρ

Ο Χριστός Παντοκράτωρ, είχε αρχικά τη μορφή μονόχωρου ξυλόστεγου ναού, του οποίου ο βόρειος τοίχος καθαιρέθηκε στο 16ο αι. για τη δημιουργία βόρειου κλίτους με πρόθεση. Στα 1687 προστίθεται στοά στη νότια πλευρά του. Ο ναός διατηρεί τοιχογραφικά σύνολα του 16ου , 17ου και 18ου αιώνα.

• Χριστός Αντιφωνητής

Ο ναός του Χριστού Αντιφωνητή, μονόχωρος, γνωστός από έγγραφο του 1326, διατηρεί στο ιερό του ελάχιστες τοιχογραφίες των μέσων του 18ου αι.

Διαδρομή στο βορειοδυτικό τομέα της πόλης

• Ναός του Αγίου Νικολάου

Ο ναός του Αγίου Νικολάου του μοναχού Άνθιμου αποτελεί καθολικό μονής που κτίστηκε στα 1565, σύμφωνα με κτητορική επιγραφή. Ανήκει στον τύπο τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με δίρριχτη στέγη και νάρθηκα και διατηρεί τοιχογραφίες που φιλοτεχνήθηκαν στα χρόνια μεταξύ του 1565-1570.

• Άγιος Γεώργιος

Ο Άγιος Γεώργιος του άρχοντος Γραμματικού αποτελεί μεσοβυζαντινό κτίσμα στην αρχική του χάραξη, το οποίο μετά από αλλεπάλληλες κατασκευαστικές φάσεις έλαβε τη μορφή του της τρίκλιτης βασιλικής με νάρθηκα. Στο ναό διατηρούνται τοιχογραφίες του 14ου, του 16ου (1518), του 17ου (1603, 1629) και του 18ου (1718).

• Ναός της Παναγίας Χαβιαρά

Ο ναός της Παναγίας Χαβιαρά, τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα, χρονολογείται στον 16ο αι. και προήλθε από ανακατασκευή προηγούμενου ναού του 15ου αι. Στο εσωτερικό του ναού διατηρούνται τοιχογραφίες του 15ου και 16ου αιώνα. Συγκεκριμένα μια παράσταση Δευτέρας Παρουσίας στον νάρθηκα ξεχωρίζει ως fin de siècle του 15ου αι. καθώς διατηρεί σε μία τόσο όψιμη εποχή την παράδοση της παλαιολόγειας τεχνοτροπίας.

• Ναός Αγίου Προκοπίου

Ο ναός του Αγίου Προκοπίου αποτελεί στην αρχική του φάση μόνοχωρο κτίσμα του 14ου αι. Στις αρχές του 15ου αι. καθαιρέθηκαν ο βόρειος και νότιος τοίχος δίνοντας του τη μορφή μιας τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής και προστίθεται ο νάρθηκας δυτικά. Στο ναό διατηρούνται τοιχογραφίες από τον 14ο αι. και από τις αρχές του 17ου αι. (1607, σύμφωνα με επιγραφή).

• Ναός Αγίου Νικολάου

Ο ναός του Αγίου Νικολάου του άρχοντος Καλοκρατά αποτελεί κτίσμα του 14ου. Δέχτηκε ριζικές επισκευές στον 16ο αι. μετά από χορηγία του άρχοντα Κομνηνού Καλοκρατά στα 1566, ο οποίος μερίμνησε και για την τοιχογράφηση του. Στο ναό επίσης σώζονται παραστάσεις από τον 14ο αλλά και από τον 18ο αιώνα.

• Ναός Αγίου Νικόλαου (γνωστού και ως Αγίου Σπυρίδωνα)

Ο ναός του Αγίου Νικολάου γνωστού και ως Αγίου Σπυρίδωνα ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με νάρθηκα. Σύμφωνα με κτητορική επιγραφή, κτίστηκε και ιστορήθηκε στις αρχές του 17ου αιώνα.

• Ενοριακός ναός Αγίου Γεωργίου

Ο ενοριακός ναός του Αγίου Γεωργίου, κτίσμα του 14ου αι., ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής, που δέχτηκε διαδοχικές ανακαινίσεις. Διατηρεί τοιχογραφίες από την αρχική του φάση (14ο αι.) και από την πρώτη ανακαίνιση (16ος αι.).

Διαδρομή στο βορειοανατολικό τομέα της πόλης

• Ναός Αγίου Νικολάου της Γούρνας

Ο ναός του Αγίου Νικολάου της Γούρνας ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με δίρριχτη στέγη και νεωτερικό νάρθηκα στα δυτικά. Τη σημερινή του μορφή την απέκτησε μετά από μετατροπή του αρχικού μονόχωρου κτίσματος στα τέλη του 15ου αι. Διατηρεί τοιχογραφίες του 16ου και 17ου αι.

• Ναός Αγίων Αναργύρων

Ο ναός των Αγίων Αναργύρων στη σημερινή του μορφή αποτελεί ένα πεντάκλιτο ξυλόστεγο ναό με δίρριχτη στέγη, πιθανώς κτίσμα των αρχών του 19ου αι, στον οποίο έχει ενσωματωθεί ο ανατολικό τοίχος προγενέστερου ναού, που φέρει τοιχογραφίες του 16ου αιώνα.

• Ναός Αγίου Βασιλείου

Ο ναός του Αγίου Βασιλείου, πιθανώς κτίσμα του τέλους 18ου αι. ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με ξύλινους στύλους που διαχωρίζουν τα κλίτη.

• Ναός της Παναγίας Περιβλέπτου

Ο ναός της Παναγίας Περιβλέπτου ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με νάρθηκα, ο οποίος δε διαχωρίζεται εμφανώς από τα κλίτη με αποτέλεσμα μαζί με αυτά να δημιουργεί την εντύπωση ενός περιστώου. Στα τέλη του 18ου με αρχές του 19ου αι. αυξάνεται το μήκος του ναού δυτικά και κατασκευάζεται ξύλινη στοά κατά μήκος της νότιας πλευράς του. Στο ναό διατηρούνται τοιχογραφίες του 15ου και του 18ου αιώνα.

• Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα

Ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με δίρριχτη στέγη. Μεταγενέστερες επισκευές και λειτουργικές προσθήκες (γυναικωνίτης) αύξησαν το μήκος του αρχικού ναού προς τα δυτικά. Οι τοιχογραφίες που διατηρούνται χρονολογούνται στις αρχές του 17ου αι, ενώ η ύπαρξη του ναού βεβαιώνεται από σημείωμα σε παλαίτυπο του 1588.

• Ναός του Αγίου Νικολάου του Ψαρά

Ο ναός του Αγίου Νικολάου του Ψαρά αποτελεί τρίκλιτη βασιλική με δίρριχτη στέγη. Πιθανώς η κόγχη του ιερού να ανήκει σε προηγούμενο ναό και να ενσωματώθηκε στο νέο. Τοιχογραφίες του 17ου αι. διατηρούνται στο ιερό, ενώ η ύπαρξη του ναού και στον 16ο αι. βεβαιώνεται από παλαιότυπο του 1588.

Αρχαιολογικός χώρος του Αγίου Παταπίου

Ο αρχαιολογικός χώρος του αγίου Παταπίου, παρουσιάζει οικοδομικά λείψανα που χρονολογούνται από τον 2ο αι. μ.Χ έως και τα όψιμα μεταβυζαντινά χρόνια. Τα λείψανα αυτά ταυτίζονται με κτίρια δημόσιου χαρακτήρα που κτίστηκαν στα ανατολικά βασικής οδικής αρτηρίας, η οποία ένωνε το βόρειο με το κεντρικό τμήμα της πόλης. Το πρωιμότερο τρίχωρο κτίριο, πιθανώς νυμφαίο, στο ΒΑ τμήμα του αρχαιολογικού χώρου κτίστηκε κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους. Στα χρόνια της βασιλείας του Θεοδοσίου του Α΄, οι δύο ανατολικοί του χώροι καταργήθηκαν και στη θέση τους διαμορφώνεται βαπτιστήριο με κτιστή κολυμβήθρα σχήματος κοιλόμορφου οκτάγωνου. Από το αρχικό ρωμαϊκό κτίριο διατηρείται ο ευρύς δυτικός χώρος, ο οποίος τώρα χρησιμοποιείται ως προαύλειος οίκος. Τον 5ο αι. στη θέση του βαπτιστηρίου ανεγείρεται μνημειακή δίχωρη αψιδωτή αίθουσα, η οποία έχει ταυτιστεί με επισκοπείο και συνδέεται με μία βασιλική που αποκαλύφθηκε στα ΝΔ.

Η βασιλική, επιβλητική σε μέγεθος, ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης με διπλό εγκάρσιο κλίτος. Τα δάπεδα των πλάγιων κλιτών της κοσμούνταν με ψηφιδωτά, ενώ το κεντρικό κλίτος με μαρμαροθέτημα. Οι τοιχοποιίες της βασιλικής θεμελιώθηκαν πάνω σε ψηφιδωτά προγενέστερου κτιρίου, του β΄ μισού του 4ου αι., που θα μπορούσε ίσως να ταυτιστεί με αρχαιότερη βασιλική, στην οποία θα ανήκε και το βαπτιστήριο. Το συγκρότημα ολοκληρώνεται με τα προκτίσματα της βασιλικής Β και ΒΔ της καθώς και με ένα αξιόλογο ταφικό κτίσμα στα νότια της, πιθανώς κενοτάφιο-ηρώο, που αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα συνέχισης του λατρευτικού χαρακτήρα ενός χώρου από την αρχαιότητα στο χριστιανικό κόσμο. Η χρήση του χώρου παύει κάπου στον 7ο αι., όπως μαρτυρεί η αποκάλυψη εκτεταμένου νεκροταφείου με ακτέριστους κιβωτιόσχημους τάφους. Η εικόνα του αρχαιολογικού χώρου του αγίου Παταπίου ολοκληρώνεται με τον ομώνυμο μεταβυζαντινό ναό, ο οποίος καλύπτει το μεγαλύτερο τμήμα του κεντρικού και τμήμα του νότιου κλίτους της παλαιοχριστιανικής βασιλικής.

Ο ναός του Αγίου Παταπίου στη σημερινή του μορφή είναι τρίκλιτος με δύο ημικυκλικές κόγχες ανατολικά και νάρθηκα στα δυτικά. Κοσμείται με τοιχογραφίες που χρονολογούνται από τις αρχές του 16ου αι. έως τις αρχές του 18ου αι.

• Ναός της Αγίας Άννας

Ο ναός της Αγίας Άννας ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με τρίρριχτη στέγη και αποτελεί πιθανώς κτίσμα του τέλους του 18ου αιώνα.

• Ναός του Μέγα Θεολόγου

Ο ναός του Μέγα Θεολόγου ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με δίρριχτη στέγη. Το τμήμα του ιερού με την τρίπλευρη κόγχη και τα θυραία ανοίγματα που οδηγούσαν στην πρόθεση και το διακονικό χρονολογείται από το ζωγραφικό του διάκοσμο στο πρώτο μισό του 13ου αι., ενώ ο υπόλοιπος ναός διαμορφώθηκε πιθανόν στις αρχές του 17ου αι., όταν κατασκευάζεται το τέμπλο και τοιχογραφείται μέρος της πρόθεσης. Οι τοιχογραφίες της αρχικής φάσης του ναού, αποτελούν μαζί με αυτές της Παλαιάς Μητρόπολης, τα παλαιότερα σωζόμενα δείγματα ζωγραφικής από την πόλη της Βέροιας.

Συνεχίζοντας στην ίδια οδό φθάνουμε στον άγιο Σπυρίδωνα και μετά από μερικά μέτρα στον αρχαιολογικό χώρο του αγίου Ιωάννου, στην περιοχή του ρωμαϊκού και παλαιοχριστιανικού κέντρου της Βέροιας. Η περιήγηση στον ρωμαϊκό – ύστερορρωμαϊκό πυρήνα καταλήγει στο ναό της αγίας Άννας, που περιστοιχίζεται από τα καταστήματα του σύγχρονου εμπορικού κέντρου της πόλης.

• Άγιος Σπυρίδωνας
• Αρχαιολογικός χώρος Αγίου Ιωάννου